نوشتار
مقدمه:
در مواردی، شرایط ویژه طرح هادی روستا اقتضا می کند از شمول برخی مقررات استثنا باشد و برعکس اراضی داخل در روستاهای فاقد طرح هادی لازم است تابع برخی مقررات مرتبط با روستاهای دارای آن نباشند. در رایی که در ادامه می خوانید هیات عمومی دیوان عدالت اداری اراضی واقع در روستاهای فاقد طرح هادی را تابع احکام ویژه قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ ها دانسته است.
بند نخست: دادنامه شماره ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۱۳۱۶۴۸۷ هیات عمومی دیوان عدالت اداری مورخ ۱۴۰۳/۰۶/۰۶
«رای هیات عمومی»
الف. بین آرا شماره ۱۴۰۲۳۱۳۹۰۰۰۲۶۶۵۶۲۰ مورخ ۱۳/۱۰/۱۴۰۲ و شماره ۱۴۰۲۳۱۳۹۰۰۰۳۰۸۳۰۱۸ مورخ ۲۵/۱۱/۱۴۰۲ هر دو صادره از شعبه ۸ تجدید نظر دیوان عدالت اداری در این موضوع که آیا در موارد احداث بنا در اراضی روستایی دارای کد آبادی و شورای اسلامی روستا و دهیاری که فاقد طرح هادی مصوب هستند، مفاد قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ ها مصوب سال ۱۳۷۴ و اصلاحی مصوب سال ۱۳۸۵ مبنی بر اخذ مجوز تغییر کاربری از کمیسیون موضوع تبصره ۱ ماده ۱ قانون مذکور لازم الرعایه است یا خیر ،تعارض محرز است.
ب. اولا براساس تبصره ۲ ذیل بند ۳ ماده ۹۹ قانون شهرداری الحاقی مصوب سال ۱۳۷۲ :«به منظور جلوگیری از ساخت و ساز های غیر مجاز در خارج از حریم مصوب شهرها و نحوه رسیدگی به موارد تخلف کمیسیونی مرکب از نمایندگان وزارت کشور ، قوه قضاییه و وزارت مسکن و شهر سازی در استانداری ها تشکیل خواهد شد. کمیسیون حسب مورد و با توجه به طرح جامع (چنانچه طرح جامع به تصویب نرسیده باشد با رعایت ماده ۴ آیین نامه احداث بنا در خارج از محدوده قانونی و حریم شهر ها مصوب ۱۳۵۵) نسبت به صدور رای قلع بنا یا جریمه معادل پنجاه درصد تا هفتاد درصد قیمت روز اعیانی تکمیل شده اقدام خواهد نمود. مراجع ذی ربط موظفند برای ساختمان هایی که طبق مقررات این قانون و نظر کمیسیون برای آنها جریمه تعیین و پرداخت گردیده در صورت درخواست صاحبان آنها برابر گواهی پایان کار صادر نمایند.» ثانیا بر مبنای ماده۱ قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ ها مصوب سال۱۳۷۴ :«به منظور حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ ها و تداوم و بهره وری آنها از تاریخ تصویب این قانون تغییر کاربری اراضی زراعی و باغ ها در خارج از محدوده قانونی شهر ها و شهرک ها جز در موارد ضروری ممنوع می باشد.» و براساس تبصره ۱ این ماده اصلاحی مصوب سال ۱۳۸۵:«تشخیص موارد ضروری تغییر کاربری اراضی زراعی و باغ ها در هر استان به عهده کمیسیونی مرکب از رئیس سازمان جهاد کشاورزی ،مدیر امور اراضی، رئیس سازمان مسکن و شهر سازی ،مدیر کل حفاظت از محیط زیست آن استان و یک نفر نماینده استاندار می باشد که به ریاست سازمان جهاد کشاورزی تشکیل می گردد.» و براساس تبصره ۵ این ماده الحاقی مصوب۱۳۸۵نیز:«اراضی داخل محدوده قانونی روستاهای دارای طرح هادی مصوب، مشمول ضوابط طرح هادی بوده و از کلیه ضوابط مقرر در این قانون مستثنی می باشد» و لذا براساس مفهوم مخالف این تبصره، اراضی داخل محدوده قانونی روستاهای فاقد طرح هادی مصوب مشمول ضوابط مقرر در قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ ها مصوب سال۱۳۷۴ همراه با اصلاحات و الحاقات مصوب سال ۱۳۸۵ است. ثالثا براساس تبصره ۳ ماده ۴ آیین نامه استفاده از اراضی ،احداث بنا و تاسیسات در خارج از حریم شهرها و محدوده روستا ها مصوب ۱۰/۲/۱۳۹۱ هیات وزیران مقرر گردیده است: «در خصوص روستاهای فاقد طرح هادی ،ضوابط موقت با رعایت طرح توسعه و عمران (جامع) ناحیه ای مربوط و مصوبات شورای عالی شهر سازی و معماری ایران توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی تهیه و ملاک صدور پروانه ساختمانی قرار می گیرد» و همچنین براساس ماده ۱۰ این آیین نامه و تبصره ۲ آن: «دستگاه های اجرایی موضوع ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری و سایر اشخاص حقیقی و حقوقی مکلفند قبل از احداث هر گونه بنا در اراضی موضوع این آیین نامه پروانه ساختمانی دریافت نمایند. مرجع صدور پروانه ساختمانی و نظارت بر ساخت و ساز موضوع این ماده توسط معاون امور عمرانی استانداری تعیین می گردد» و «مرجع صدور پروانه مکلف است قبل از هرگونه اقدام نظریه کمیسیون تبصره(۱) ماده (۱) قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ ها مصوب سال ۱۳۷۴ را اخذ نماید.» رابعا براساس بند ۱۱ ماده ۷۸ قانون تشکیلات ، وظایف و انتخابات شورای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران مصوب سال ۱۳۷۵ همراه با اصلاحات و الحاقات بعدی، «تشکیل پرونده و صدور پروانه ساختمان برای ایجاد بنا ها و تاسیسات واقع در محدوده قانونی روستا پس از هماهنگی با بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و اخذ نظرات فنی نهاد مذکور در چهارچوب ضوابط و مقررات طرح های هادی مصوب روستا» به عنوان یکی از وظایف دهیاران اعلام شده است. بنا به مراتب فوق، ساخت و ساز در اراضی روستایی دارای کد آبادی و شورای اسلامی روستا دهیاری که فاقد طرح هادی مصوب است ،مستلزم اخذ پروانه ساختمانی از دهیاری بوده و هرچند ضوابط ساخت و ساز در اراضی مذکور توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی تعیین می گردد و ملاک صدور پروانه ساختمانی است لکن این اراضی مشمول ضوابط مقرر در قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ ها مصوب سال ۱۳۷۴ همراه با اصلاحات و الحاقات مصوب سال۱۳۸۵ نیز هست و مراجع صدور پروانه ساخت و ساز در این اراضی مکلفند قبل از هرگونه اقدام نظریه کمیسیون تبصره ۱ ماده ۱ موضوع قانون مذکور را اخذ نمایند. بر این اساس در مواردی که در اراضی روستایی دارای کد آبادی و شورای اسلامی روستا و دهیاری که فاقد طرح هادی مصوب است ،بدون اخذ پروانه ساختمانی و بدون اخذ استعلام از وزارت جهاد کشاورزی و کمیسیون تبصره ۱ ماده ۱ قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ ها در خصوص نوع کاربری زمین ساخت و ساز صورت گیرد ، آرای صادره توسط کمیسیون های موضوع تبصره ۲ ذیل بند ۳ ماده ۹۹ قانون شهرداری مبنی بر قلع و تخریب بنا صحیح بوده و اذا دادنامه شماره ۱۴۰۲۳۱۳۹۰۰۰۲۶۶۵۶۲۰ مورخ ۱۳/۱۰/۱۴۰۲ صادره از شعبه ۸ تجدید نظر دیوان عدالت اداری در این حد صحیح و منطبق با موازین قانونی است . این رای براساس ماده ۸۹ قانون دیوان عدالت اداری برای شعب دیوان و مراجع اداری و همچنین برای هیات های تخصصی و هیات عمومی در مورد رسیدگی به ابطال مصوبات موضوع بند (۱) ماده (۱۲) قانون مذکور لازم الاتباع است.
رئیس هیات عمومی دیوان عدالت اداری- حکمتعلی مظفری
بند سوم: نقد
اینکه ممکن است روستاهای دارای طرح هادی به عنوان بخشی از برنامه های توسعه ای نهادهای سیاست گذار، اقتضای مقررات ویژه ای را بنمایند و یا لازم باشد از شمول برخی مقررات خارج شوند، پذیرفته شده است. اصولاً هر برنامه ای شرایط و اقتضائات ویزه خود را دارد و نیازمند احکام خاصی است که در چهارچوب آن برنامه تعریف شود. در خصوص موضوع مورد بحث باید توجه داشت در روستاهای فاقد طرح هادی، پروانه ساخت را دهیاری صادر می کند. شرایط و ضوابط را بنیاد مسکن تعریف می نماید. استعلام از کمیسیون موضوع تبصره یک ماده یک قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ ها ضروری است.